 |
| Tranh chữ của tác giả Bùi Hạnh Cẩn. |
|
|
|
Ở tuổi
90, hơn 60 năm tuổi Đảng, có thể nói nhà văn, nhà báo, nhà thơ Bùi Hạnh
Cẩn đang giữ nhiều kỷ lục trong làng văn nghệ Việt Nam hiện nay.
Theo
yêu cầu của nhiệm vụ cách mạng, Bùi Hạnh Cẩn từng làm công tác báo chí,
từ Báo Nam Định kháng chiến, Báo Công dân, Báo Nhân dân, Phó Tổng biên
tập Báo Thủ đô (nay là Báo Hà Nội mới), Chánh Văn phòng Thường trực Hội
Nhà báo Việt Nam khóa III, Tổng Thư ký Hội Văn nghệ Hà Nội… Trong ngôi
nhà ở làng Võng Thị, quận Tây Hồ, Hà Nội, ông Bùi Hạnh Cẩn vẫn miệt mài
biên soạn cuốn "Thăng Long thi văn tuyển" (tập 2) kịp ra mắt dịp Đại lễ.
Từ ông đồ đến nhà báo
Cụ Bùi Hạnh Cẩn sinh năm 1921 tại thôn Vân Tập, xã
Minh Tân, huyện Vụ Bản, tỉnh Nam Định, trong một gia đình "con nhà Nho
cũ". Thân sinh là cụ Bùi Trình Khiêm, đại biểu Quốc hội khoá I của tỉnh Nam Định.
Khoảng năm 1938 - 1939, chàng thanh niên Bùi Hạnh Cẩn
lên Hà Nội. Ban đầu ông tham gia vào Hội Truyền bá Quốc ngữ, cùng với
Nguyễn Hồng Nghi (về sau là Đạo diễn, Nghệ sĩ nhiếp ảnh, Nghệ sĩ Nhân
dân), Nguyễn Trinh Cơ (giáo sư, bác sĩ Y khoa), mang bảng, phấn đến các
chợ, bến xe, những nơi có đông người để dạy học. Ông còn cùng với Nguyễn
Hồng Nghi tổ chức diễn kịch của Nguyễn Bính để lấy tiền ủng hộ quỹ Hội
Truyền bá Quốc ngữ.
Từ trước Cách mạng tháng Tám 1945 ông đã từng viết cho
nhiều tờ báo nên có dịp tiếp xúc với các luồng tư tưởng tiến bộ đương
thời. Tầng lớp nhà văn, nhà báo đi trước đã cho ông những bài học quí
giá về nhiều mặt.
Bùi Hạnh Cẩn bắt đầu viết báo, những bài đầu tiên của
ông xuất hiện trên các tờ Ngọ báo, Đông Pháp, Tin tức, Tiểu thuyết thứ
Năm, Đàn bà... Các bài báo của ông thời kì này chủ yếu bàn về các vấn đề
văn hoá, văn học nghệ thuật.
Bùi Hạnh Cẩn là người thích cái mới, ghét sự rập
khuôn. Chính vì vậy mà chàng thanh niên họ Bùi chỉ viết cho những tờ có
nhiều cách tân về nội dung cũng như hình thức như Ngày nay (của nhóm Tự
lực văn đoàn), Tiểu thuyết thứ Năm… Thần tượng của anh là những nhà văn,
nhà báo luôn đề cao sự sáng tạo, mở đường cho những trào lưu văn hoá,
văn học, ngôn ngữ như Phạm Duy Tốn, Dương Bá Trạc, Phan Kế Bính, Nguyễn
Bá Học. Đặc biệt, Bùi Hạnh Cẩn rất ủng hộ sự hiện đại hóa ngôn ngữ báo
chí của Hoàng Tích Chu.
 |
| Nhà báo Bùi Hạnh Cẩn. |
Sau Cách mạng tháng Tám 1945, Bùi Hạnh Cẩn về công tác
tại Nam Định. Ông được cử làm Kiểm soát viên tài liệu của Ty Bình dân
học vụ tỉnh Nam Định, có nhiệm vụ chuyển tài liệu cho mọi người đọc, học
và nghiên cứu. Tại quê nhà, ông đã tham gia viết tờ Nam Định kháng
chiến, do nhà báo Chu Hà (Lã Xuân Choát) phụ trách chung về kĩ thuật,
ngoài ra có Sao Mai (Tân Khải Minh) và một vài người khác. Nam
Định kháng chiến và tờ báo Tia sáng (étincelle in bằng tiếng Pháp, do
Hữu Ngọc phụ trách) toả đi khắp các xã, huyện, đưa vào thành phố, phát
đến tận tay lính lê dương, làm tốt nhiệm vụ thông tin và địch vận.
Khi vai trò của tờ Nam
Định kháng chiến không còn phù hợp với tình hình mới, Báo Công dân ra
đời. Báo do Chu Hà làm Thư ký tòa soạn, Trúc Đường (Nguyễn Mạnh Phác),
Sao Mai, Bùi Hạnh Cẩn lại tiếp tục làm cho Báo Công dân, sau bổ sung
thêm Trần Lê Văn, Lộng Chương… Cũng như phần lớn những nhà báo kháng
chiến lúc đó, Bùi Hạnh Cẩn thể hiện sự linh hoạt trong việc sử dụng ngòi
bút của mình. Lúc ông viết truyện ngắn, kịch, làm thơ trữ tình, khi ông
làm thơ trào phúng, kí, phóng sự, thậm chí đưa cả những tin chiến sự
ngắn. Ông phụ trách mục "Trên đe dưới búa" với lối viết giản dị theo thể
văn vần được bạn đọc rất hoan nghênh. Từ đó, hình thức này được nhiều
nhà báo cách mạng thời bấy giờ vận dụng.
Sau ngày hoà bình lập lại (1954), Bùi Hạnh Cẩn lên Thủ
đô tiếp tục tham gia công tác báo chí. Đầu tiên là tờ Thủ Đô mà gần như
ông phải quán xuyến hết phần nội dung của báo. Tiếp đến là tờ Thủ đô Hà
Nội mà ông giữ cương vị Phó Tổng Biên tập phụ trách nội dung.
Dù ở vị trí nào - phóng viên, biên tập viên, cán bộ
quản lí, một tác phong Bùi Hạnh Cẩn mà mọi người tiếp xúc với đều dễ
dàng nhận thấy: chất phác, dễ gần, năng nổ, xông xáo. Với những kinh
nghiệm trong quá trình làm báo trước đó, ông luôn tận tình hướng dẫn,
chỉ bảo cho các lớp nhà báo đi sau.
Có dịp đọc lại các bài viết của Bùi Hạnh Cẩn cùng với
Xích Điểu (Trần Minh Tước) viết bài trên mục "Đánh mấy vần" trên Báo
Thống nhất), mục "Qua các dòng tin" trên Báo Lao động, mục "Ong vò vẽ"
trên Báo Tiền phong, như chiếc vòi của con ong chích vào những vấn đề
của cuộc chiến và của cuộc sống nội tại với các bài như "Các thứ "siêu"…
Mỹ", "Con Lôi Long", "Hiện đại hay hại điện"… Bạn hữu của ông vẫn không
quên giọng văn ví von, mỉa mai, châm biếm đối với những thói hư tật xấu
của người đời, và phong cách hài hước, châm biếm, đả kích sâu cay.
Trải qua hơn 60 năm viết báo, bản thân ông cũng không
nhớ nổi mình đã viết bao nhiêu bài báo. Và thời gian đã tôi rèn nên một
phong cách Bùi Hạnh Cẩn: lối viết giản dị, không hoa văn, bóng bẩy mà
vẫn giàu cảm xúc, giàu hình ảnh.
Nhắc đến một Bùi Hạnh Cẩn nhà văn, nhà báo, còn phải
kể thêm một Bùi Hạnh Cẩn thi nhân. Hồn thơ đến với ông từ tuổi hoa niên.
Ông lại có một người em họ là thi sĩ đồng quê Nguyễn Bính, mà hai người
thường xuyên thù tạc để sau này ông viết nên thiên hồi ký "Nguyễn Bính
và tôi".
Tranh chữ
Thuở thiếu thời Bùi Hạnh Cẩn đã là người thích cái
mới, ghét sự dập khuôn. Gần 30 năm nay, cụ lại "tậu" thêm một "nhà" nữa,
đó là nhà thư pháp với một phong cách độc đáo là tranh chữ. Nhẩn nha
ngồi nghe nhà thư pháp Bùi Hạnh Cẩn kể, chơi chữ là dùng hình tượng,
không phải chữ nào cũng chơi được. Bức tranh "Chữ Đạo", từ khi viết ra,
khách đến xem, nhiều người rất thú. Họ bảo đúng là sáng tạo. Và cũng chả
thiếu người phê bình là thô tục. Họ đòi nọc cổ Bùi Hạnh Cẩn ra đánh cho
mấy roi, vì dám làm "loạn chữ Thánh hiền".
Cụ cười sảng khoái, ở đời phải nghĩ ra phương pháp,
phải nghĩ ra biện pháp. Không chỉ đổi mới riêng hình thức mà muốn đổi
mới cả tư duy. Nếu không có nội dung mới thì không thể tìm được hình
thức mới. Phải có tư duy mới, phải có nội dung mới. Nếu không "chữ Đạo"
thế kia, họ lại bảo mình khiêu dâm thì không thể làm được.
Phương pháp mới của ông đồ Bùi Hạnh Cẩn là dùng chữ
của cha ông ta: chữ Nôm. Cụ gọi là Quốc ngữ lần thứ nhất, là bản sắc dân
tộc. Tự nhận mình cũng không đủ tài năng mà sử dụng được hết chữ tượng
hình, đại khái cũng chỉ được vài chữ; còn thì, cụ phải mượn một số chữ
Hán Nôm giàu tính tượng hình và dễ cách điệu hóa.
Truyền thống phải hiện đại, làm văn hóa phải có những
cái nhìn tầm xa, với phương châm, khoa học và tinh hoa của nhân loại thì
mình tiếp thu, Bùi Hạnh Cẩn dùng chữ Quốc ngữ thứ hai - hệ chữ Latinh
do sáng tạo và chữ Esperanto (Quốc tế ngữ). Ông bảo: "Chữ ở đây khác với
chữ ở đình chùa, mặc dù chữ ở trong đình chùa là rất quý. Và chính vì
thế tôi gọi là tranh chữ. Tôi không gọi là thư pháp, cũng chẳng phải thư
họa, tôi có thư họa đâu. Ví dụ chữ Tương tư kia thì tôi vẽ, tôi viết
đâu. Tôi cách điệu hóa chữ Tương tư như bóng hai người xa xa và tôi cách
điệu hóa chữ Tư thành ra một người đứng trông ngóng những cảnh hai
người đi ở xa xôi. Rồi tôi lại dùng chữ Tương tư bằng Quốc ngữ như cỏ
rối. Dưới chữ Tư không có bàn chân. Chữ Tương tư ấy cũng như cỏ rối trên
đường đi rối bời dưới chân. Tất nhiên có thể đưa lên đầu thì bối rối ở
đầu, để vào tim thì bối rối ở tim phải không nào?
Nhưng người xem thì khẳng định đấy là tranh chứ không
phải là chữ. Tranh đấy xuất phát từ chữ. Và chữ là tranh. Người ta hỏi
tôi: Tranh chữ ông định dịch ra chữ Hán là gì? Tôi cũng nghĩ lấn bấn mãi
nhưng sau có vài người bạn bảo tôi là gọi là tự họa. Tức là chữ mà
thành tranh. Hiện giờ tôi cũng thấy lý thú cái đó".
Bút hoa
Cứ nhìn nhà báo - ông đồ tranh chữ Bùi Hạnh Cẩn ở tuổi
92 múa bút mà mê! Nhưng quả thật, ngắm tranh chữ của cụ, tôi như người
lạc vào đường bay của các mê lộ. Đâu là tranh và đâu là chữ? Bài thơ hay
là bài thơ không thể cắt nghĩa hết được. Tác phẩm hay là tác phẩm của
nhiều tầng sâu ngữ nghĩa. Mỗi người khai thác một mạch. Càng đi vào càng
thấy mênh mông khôn cùng…
Có năm, nhân dịp Tết Nguyên đán cổ truyền, Đài Truyền
hình Việt Nam đề nghị cụ Bùi Hạnh Cẩn tham gia viết tranh chữ tại trường
quay. Viết xong, có một số chuyên gia quốc tế người Cuba đứng ngoài hỏi kia là cái gì nhỉ?
Nhà thư pháp trả lời: Theo tôi, bây giờ Đài Truyền
hình hay Đài Phát thanh cũng là nhà báo, cũng là cầm cây bút cả. Tôi
nghĩ rằng bút là phải nở hoa chứ viết khô khan không ai đọc nên tôi viết
chữ Bút hoa…
90 tuổi, cụ Bùi Hạnh Cẩn vẫn miệt mài, cặm cụi cùng
tranh chữ. Cụ nói với tôi: Người làm nghệ thuật, cố gắng bao nhiêu đạt
bấy nhiêu, còn sức là còn phải cống hiến cho nghệ thuật
|
Không có nhận xét nào:
Đăng nhận xét